ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?

Çölyak hastalığı buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adlı proteine karşı vücudun verdiği alerjik tepki ile ince bağırsak başlangıç bölgesinin anatomik yapısının değişmesine neden olan emilim bozukluğudur. Çölyak aynı zamanda bir ince bağırsak hastalığıdır.

ÇÖLYAK HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?

Çölyak hastaları gluten içerikli besinler tükettiğinde, kronik ishal veya kabızlık, kilo kaybı, midede şişkinlik ve gaz, karın ağrısı, kansızlık ve buna bağlı yorguluk yanı sıra göz kuruluğu gibi belirtiler yaşarlar.

Yetişkin hastaların ortalama üçte biri ishal sorunu yaşamaktadır ve belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

• Kilo kaybı
• Karında şişkinlik
• Kronik ishal
• Bulantı, kusma
• Yorgunluk ve halsizlik
• Büyüme geriliği ve boy kısalığı
• Kemik veya eklem ağrısı
• Kabızlık
• Açıklanamayan demir eksikliği anemisi
• Artrit
• Osteoporoz veya osteopeni (kemik kaybı)
• Karaciğer ve safra yolları hastalıkları
• Depresyon veya anksiyete
• Periferik nöropati (ellerde ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma veya ağrı) veya migren
• Kadınlarda adet düzensizliği, kısırlık veya tekrarlayan düşük
• Ağız içinde yaralar
• Ciltte kaşıntılı deri döküntüsü
• Miktar olarak fazla, sık ve kötü kokan dışkı (gaita)

ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDEN OLUR?

Çölyak hastalığı gluten içeren gıdaların tüketilmesinin ince bağırsağa zarar vermesiyle ortaya çıkan kronik bir sindirim ve bağışıklık bozukluğudur. Buğday, arpa ve çavdarda doğal olarak bulunan bir protein olan gluten, ekmek ve makarna gibi sık tüketilen gıdalarda da bulunur.

Çölyak genetik bir hastalıktır. Çölyak hastalığı bulunan kişilerin 1. derece yakınlarının çölyak hastalığına yakalanma olasılığı %10 civarındadır. Tanı ve tedavi geciktikçe yetersiz beslenme ve diğer komplikasyonların gelişme riski de artacaktır. Bazen bir ameliyat, hamilelik, doğum, viral enfeksiyon, şiddetli duygusal stres gibi nedenlerle de çölyak hastalığı ortaya çıkabilir ya da tetiklenebilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TÜRLERİ NELERDİR?

Çölyak hastalığı, farklı belirtilerle ve çeşitleriyle ortaya çıkabiliyor. Bazı kişilerde belirtiler daha net olurken bazılarında ise hafif bir şekilde seyrediyor. Bu sebeple çölyak hastalığı, tipik (klasik), potansiyel ve sessiz olarak çeşitleniyor.

Tipik (klasik) çölyak

Klasik olarak da adlandırılan tipik çölyak hastalığı, gluten tüketimi sonrasında ortaya çıkan ve en sık görülen çeşidi olarak bilinir. Kusma, ishal, iştahsızlık, halsizlik, eklem ağrıları ve kaşıntı gibi belirtileri bulunan klasik çölyak hastalığı, 6-24 aylık bebeklerde görülmektedir.

Potansiyel çölyak hastalığı

Belirtilerini taşımasa bile testler sonucunda çölyak hastası çıkan ve ailesinde çölyak hastası bulunan kişiler, potansiyel çölyak hastasıdır. Bu çölyak çeşidine sahip kişilerin belli aralıklarla uzman doktora görünerek takibini yapması gerekir.

Non-çölyak gluten hassasiyeti

Çölyak hastalığına benzer belirtiler gösterse bile kanında çölyak hastalığına ilişkin antikor bulunmayan kişilerde non-çölyak gluten hassasiyeti görüşebilir. Bu kişilerin çölyak hastalığında olduğu gibi glutensiz beslenmesi gerekmektedir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI TANISI NASIL KONULUR?

Hastaların öncelikle gastroenteroloji veya endokrinoloji bölümlerine başvurmaları gerekir. Çölyak hastalığı teşhisini koymak için hekim tarafından kanda glutene karşı antikor seviyesini ölçen testler (antigliadin antikorları, endomisyum antikorları transglutaminaz antikorları) istenmektedir. Eğer bu antikorlardan en az birisi pozitif olursa ince bağırsaktan biyopsi alınması gerekebilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Çölyak hastalığının tedavisi, kişinin hayatı boyunca buğday, arpa, çavdar yulaf gibi gluten içeren gıdalardan uzak bir beslenme alışkanlığı elde etmesidir. Az miktarda glutenin bile zarar verebileceğini göz önünde bulundurmak çok önemlidir. Çeşitli ürünler içerisinde glutene rastlamak mümkün olduğu için marketteki gıdaların içeriklerine dikkatlice bakılmalıdır. Tek etkin tedavi yöntemi olduğundan glutensiz diyet yaşam boyu sürdürülmelidir.

Diyete başlanılmasıyla birlikte 24 saat içerisinde klinik bulgular düzelir, iştah açılır, birkaç ayda kilo alımı sağlanır, 3-14 gün içinde bağırsak mukozasındaki hasarın ilerlemesi önlenir ve çocuklarda 3-6 ay, yetişkinlerde 1-2 yıl sürede tamamen iyileşmesi ve besinlerin emiliminin başlaması gerçekleşir. Ayrıca enerjiyi artırmak için bebeklerde mamalara, çocuk ve yetişkinlerde yemeklere orta zincirli yağ asitleri eklenebilir.

Gluten içeren besinler nelerdir?

• Hamur ürünlerinde; ekmek, simit, lavaş ve pide gibi,
• Kek ve pasta ürünlerinde,
• Malt içeren yiyecek ve içeceklerde,
• İşlenmiş et, cips ve patates kızartmasında,
• Kuruyemişlerde,
• Bulgur, kuskus ve makarnalarda,
• Salata soslarında gluten bulunur.

Gluten içermeyen besinler nelerdir?

• Tüm sebzeler,
• Tüm meyveler,
• Tüm bakliyatlar,
• Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,
• Yumurta,
• Bal, reçel,
• Zeytin, et, balık, tavuk, (bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır)
• Una batırılmamış konserve çeşitleri,
• Mısır, pirinç, patates gibi besinler ile birlikte unları,
• Kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu,
• Evde çekilmiş güvenli baharatlar. 

Çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler nelerdir?

• Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi hububat ve işlenmiş bazı ürünler,
• Galeta unu ile kızartılmış tavuk, balık gibi et ürünleri, 
• Malt kullanılan içecekler,
• Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler
• Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların gluten içerenleri,
• Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

GLUTEN DİYETLERİNDE EK OLARAK NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

• Doğal gıdalara önem verilmelidir. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)
• Dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalıdır.
• Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmelidir.
• Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalıdır.
• İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalıdır
• Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmelidir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI HANGİ SAĞLIK SORUNLARINA NEDEN OLUR?

Çölyak hastalığı, tüm besinlerin kimyasal sindiriminden sorumlu olan ince bağırsağın iç yüzeyindeki bağırsak boşluğuna doğru kıvrımlar oluşturan villus yapısının anatomik olarak değişmesi sonucu ortaya çıkan bağırsak hastalığıdır. Bu bozukluk sebebiyle çölyak hastaları semptomları alevlendirmemek için glutensiz beslenmelidir. Gluten içeren gıdalar tüketen çölyak hastalarının, bağırsak mukozası tahrip olur ve uzun vadede bağırsakları geri dönüşü olmayacak şekilde zarar görür.